In een wereld die steeds meer geconfronteerd wordt met ecologische en sociale uitdagingen, is de vraag naar een duurzame en rechtvaardige transitie urgenter dan ooit. Tijdens het panelgesprek "Een rechtvaardige transitie in een turbulente wereld" gingen experts uit verschillende disciplines in gesprek over de noodzaak van een structurele verandering in hoe we omgaan met economie, milieu en sociale rechtvaardigheid.

Duurzame Ontwikkeling als Kernpunt

Professor Bernard Mazijn opende het debat met een grondige schets van de duurzaamheidsproblematiek. Hij benadrukte dat we niet langer kunnen spreken van ‘zachte duurzaamheid’, maar dat ‘harde duurzaamheid’ nodig is om onze planeet leefbaar te houden. De focus moet liggen op een integrale benadering waarin ecologie, economie en sociale rechtvaardigheid samenkomen. Dit betekent een transitie waarin niet alleen de ecologische schade wordt beperkt, maar waarin ook sociale ongelijkheid wordt aangepakt.

Mazijn wees op de ‘Triple Planetary Crisis’: klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en milieuverontreiniging. Hij onderstreepte dat zes van de negen planetaire grenzen al zijn overschreden en dat dringende actie nodig is. Hij riep op tot beleidscoherentie en structurele verandering, waarin het herstel van ecosystemen centraal staat.

Het Donutmodel als Economische Alternatief

Eva Smets, algemeen directeur van Oxfam België, bracht het idee van de ‘donuteconomie’ naar voren. Dit economische model, ontwikkeld door de Britse econome Kate Raworth, stelt dat we zowel onder een ecologisch plafond als boven een sociaal fundament moeten opereren. De uitdaging is om een evenwicht te vinden waarin basisbehoeften voor iedereen worden gegarandeerd zonder de ecologische grenzen te overschrijden.

Smets bekritiseerde het huidige neoliberale kapitalisme, waarin macro-economische groei als de belangrijkste succesfactor wordt beschouwd. Ze pleitte voor een economie waarin sociale rechtvaardigheid en ecologische duurzaamheid de drijfveren zijn, in plaats van eenzijdige groei. Volgens haar kan een markteconomie nog steeds functioneren binnen een duurzaam kader, zolang winst niet het enige doel blijft.

Eerlijke Handel en Duurzame Productie

Philip Weiler, CEO van Fairtrade Belgium, legde de nadruk op eerlijke handel als een concreet en haalbaar instrument voor verandering. Hij gaf aan dat het huidige economische model externe kosten – zoals milieuvervuiling en slechte arbeidsomstandigheden – niet meerekent. Fairtrade probeert deze kosten zichtbaar te maken en producenten een eerlijke prijs te garanderen.

Toch stelde Bernard Mazijn dat dergelijke initiatieven, hoe lovenswaardig ook, nog te kleinschalig zijn. Ondanks de groei van eerlijke handel blijven ze een klein percentage van de markt uitmaken. De uitdaging ligt in het opschalen van dergelijke modellen naar een structureel niveau waarin ze de norm worden in plaats van de uitzondering.

De Rol van Europa en Internationale Samenwerking

Een ander belangrijk thema was de rol van Europa in deze transitie. Europa wordt vaak gezien als een voortrekker in duurzame wetgeving, zoals de recente ‘Corporate Sustainability Due Diligence Directive’, die bedrijven verplicht om sociale en ecologische risico’s in hun volledige toeleveringsketen te rapporteren en aan te pakken.

Toch waarschuwde Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen, voor de dubbele standaarden binnen het Europese beleid. Zo blijft Europa economische samenwerkingen aangaan met landen waar mensenrechten worden geschonden, zonder voldoende consequenties te trekken. Hij benadrukte dat structurele verandering niet alleen afhangt van regelgeving, maar ook van druk vanuit het middenveld en de burgermaatschappij.

Actie van Onderaan: De Kracht van het Middenveld

Een terugkerend thema in het debat was de kracht van burgerinitiatieven en het middenveld. Eva Smets en Wies De Graeve benadrukten dat verandering van onderuit moet komen. Mensenrechten, eerlijke handel en ecologische duurzaamheid moeten niet enkel afhankelijk zijn van goodwill van bedrijven of politieke leiders, maar gedreven worden door collectieve actie en activisme.

Een voorbeeld hiervan is de groeiende rol van steden en gemeenten in duurzame transities. Fairtrade-gemeenten tonen aan dat lokale overheden een verschil kunnen maken door duurzaam aankoopbeleid te implementeren en burgers te sensibiliseren.

Conclusie: Urgentie en Complexiteit

Het panelgesprek maakte duidelijk dat de transitie naar een duurzame en rechtvaardige wereld geen eenvoudige opgave is. Het vraagt om holistische beleidskeuzes, economische innovatie en een brede maatschappelijke betrokkenheid.

De urgentie is groot, maar er zijn ook veelbelovende ontwikkelingen. Door alternatieve economische modellen, eerlijke handel en regelgeving op grote schaal te implementeren, kan een toekomst worden gecreëerd waarin zowel mens als planeet centraal staan. De vraag blijft echter hoe snel we deze noodzakelijke veranderingen kunnen realiseren in een wereld die nog sterk afhankelijk is van verouderde economische en politieke structuren.

Dit panel kwam tot stand in samenwerking met het Festival van de Gelijkheid. Dank aan de panelleden en moderator.