Eind maart sluit de oudste natuurvoedingswinkel van Gent voorgoed de deuren. Met het atypisch winkelconcept van ‘De Blauwe Bloem’ konden bezielers Mia Stockman en Luuk Humblet, die beiden de 70 naderen, zich decennia lang onderscheiden. Resoluut gaan ze voor een eerlijke economie, door de handen in elkaar te slaan met hun vaste klanten. Die filosofie gaat gelukkig niet verloren, het koppel blijft er namelijk lezingen en workshops over geven
In het jaar 1976 bedacht een clubje jong geweld met een hart voor groen De Blauwe Bloem. Samen met dat groepje twintigers runde Mia, toen 26 lentes jong, de zaak. “Biologisch brood, vlees, vis of andere verswaren, dat bestond toen nog niet. Destijds werkten we al met de cosmeticalijnen Weleda en Hauschka. Ook was er al een kleine collectie Demeter-producten, zoals granen, muesli, meel en sappen.” Die tijd omschrijft ze als ‘de kaboutertijd’, waar alles nog kon en je niet struikelde over de kleine lettertjes in de wetgeving. Met één rekje producten gooiden ze de deuren open. Geleidelijk aan kreeg hun biodynamische concept vorm en groeide het uit tot de winkel die het vandaag is.
In een notendop staat biodynamisch telen voor landbouw die liefdevol, evenwichtig en met respect voor de natuur gebeurt. Over deze principes waakt het Demeter-label; een keurmerk met erg strenge kwaliteitsmaatstaven, afgestemd op de noden van de dieren en het milieu.
Mia: “Met een soort homeopathie maken ze de grond terug gezond en bij de verwerking worden geen bewaarmiddelen of smaakverbeteraars gebruikt.”
Luuk: “Er zijn ook regels die het psychologisch welbevinden van de dieren vooropstellen. Zo moeten er bijvoorbeeld in de pluimveehouderij hanen aanwezig zijn voor het veilige gevoel van de hennen.”
De Blauwe Bloem ging open op Valentijn en dat zou Cupido jaren later ook bezegelen met een welgemikte pijl. When Luuk met Mia. Hij, student met een ontluikende interesse in biologische voeding. Zij, winkelier die er thuis mee was opgroeid.
Luuk: “Toevallig stond Mia achter de kassa toen ik er voor het eerst binnenstapte. Later zijn we collega’s geworden, dat was in 1980. De vonk sloeg pas echt over drie jaar later. In 1984 zijn we getrouwd.”
“Tja, hoe gaat dat?”, glimlacht Mia. “Je voeten brengen je waar je moet komen, denk ik dikwijls.”
(bijschrift bij foto: De Blauwe Bloem is een knipoog naar het 19e eeuwse verhaal van de Duitse romantische dichter Novalis. De schrijver gebruikte de blauwe bloem als symbool van ‘levenspoëzie’, een begrip dat gevisualiseerd werd in schilderijen van de Vlaming Eugène Van Steenkiste.)
Halverwege de jaren 80 zag het stel de markt veranderen. “Plots kwamen er kapers op de kust die munt wilden slaan uit biologische voeding”, vertelt Mia. “In de beginjaren kwamen de trouwe klanten met zo’n regelmaat dat ik de bestellingen perfect kon inschatten. Als de deur openging, kon ik zien hoe laat en welke dag het was.”
Luuk: “Door de onvoorspelbaarheid in het winkelgedrag werd het chaotisch. De relatie met de klant ging verloren en Mia had amper nog zicht op de bestellingen. Dan moet je verswaren beginnen weggooien.”
Mia: “In het principe van de vrije markt kun je gaan waar je wil. Blijft een bakker met tien broden zitten, dan is dat niemands verantwoordelijkheid. Toen ons vertrouwde systeem in elkaar tuimelde, dacht ik aan stoppen. Wij waren uit idealisme begonnen en ik wou geen energie stoppen in marketing, in klanten aantrekken. Die energie bewaar ik liever om goed voor de klanten te zorgen.”
Luuk en Mia gingen op zoek naar een alternatief waarbij de relatie met de klanten centraal stond. In Nederland vonden ze hun inspiratie in een project dat met een andere vorm van economie aan de slag ging. Ze verenigden een groep klanten en werkten met vaste maandbijdrages, om het inkomen van de winkeliers te voorzien. Na maandenlange voorbereidingen volgden informatieavonden waar ze het plan voorlegden aan 500 regelmatige bezoekers. 80 vaste klanten stapten in het nieuwe systeem. Een sprong in het diepe, gebaseerd op vertrouwen.
Aan de hand van het aantal volwassenen waarvoor boodschappen worden gedaan, berekenen Mia en Luuk de maandbijdrage. Voedingswaren inkopen doen ze op basis van de uitgesproken behoeften van de klanten. Mia: “Als niemand linzen wil, kopen we die niet aan. Iets weggooien doen we nooit. In grootwarenhuizen staan producten in overvloed, die niet allemaal verkocht kunnen worden. Als klant betaal je voor dat verlies, dat zit nu eenmaal in de prijs ingecalculeerd.” Omdat de winkeliers niets hoeven weg te gooien en ze daarbovenop geen meerprijs aanrekenen om winst te maken, worden de boodschappen goedkoper. Klanten roemen de Blauwe Bloem-methode omdat ze aan een mooie prijs kwalitatieve en milieuvriendelijke producten in huis kunnen halen. Bovendien besparen ze tijd omdat de boodschappen worden klaargezet in hun klantenvak en in de koelcel.
Tijdens het interview heerst er een gezellige drukte in de winkel. Vaste klanten Kristin en Laurence nestelen zich bij ons aan de tafel. “Raar dat deze vorm van associatieve economie niet meer wijdverspreid is”, merkt Kristin op. Sinds begin de jaren negentig zijn beiden vertrouwde gezichten in De Blauwe Bloem.
Laurence komt hier vooral voor de korteketenproducten, vertelt ze. “Al vind ik het ook heel fijn dat er bijvoorbeeld dipamkaarsen, gemaakt uit bijenwas, te vinden zijn.”
De natuurvoedingswinkel blijft trouw aan de oogsten van het seizoen. In de zomer is er geen witloof, in de winter zijn er geen tomaten. De seizoensproducten kan je vooraf bestellen, zodat de boer in kwestie weet hoeveel Luuk en Mia van zijn oogst zullen aankopen. “Een aangename werkwijze”, vindt Laurence, “want zo ben je zeker van de kwaliteit en de origine. Op den duur ken je die producten en weet je dat de smaak en voedingswaarde top is.” Maar is het niet eigen aan de mens om ‘goestingskes’ te hebben? “Ik ben een grote fan van aubergine en paprika”, knikt ze. “Soms koop ik er elders buiten het seizoen, maar zeker niet wekelijks. Dat voelt als zondigen, omdat je wéét dat ze van ver komen en niet altijd in de beste omstandigheden zijn geteeld.”
Sinds enkele jaren zijn biologische producten niet meer weg te denken uit de rekken in de traditionele supermarkten. Een positieve evolutie, lijkt het. Ze zijn gecertificeerd door biolabels en genieten een gezond(er) imago, maar strookt dat wel met de werkelijkheid? “Helaas zien we dat het biologisch label toch geen garantie biedt voor kwaliteit”, weet Luuk. “Neem nu de biologische sappen, sommige zijn uitstekend maar in andere gevallen is de voedingswaarde nihiel. Ze bevatten enkele bio-ingrediënten maar zijn eigenlijk veredelde suikerdrankjes.”
Eén van de Blauwe Bloem-klanten bezocht enkele jaren geleden een biologische tomatenfabriek in Spanje. “Daar trof ze een hele resem wantoestanden aan”, vertelt de winkelier. “In de fabriek werkte geen enkele Spanjaard, alleen vrouwen uit Oost-Europese landen die onder erbarmelijke omstandigheden moesten werken en dat op de meest onmogelijke tijdstippen van de dag. De boel schoonmaken deden ze met de meest milieuonvriendelijke middelen. Ook werden er onvoorstelbare hoeveelheden afval gedumpt. De controle op die labels laat vaak te wensen over.”
De essentie van De Blauwe Bloem laat zich vatten in de woorden van Albert Einstein: ‘We kunnen een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt’.
Luuk: “Op grote schaal zien we milieuvervuiling, klimaatverandering en armoede, maar zolang mensen blijven kopen in grootwarenhuizen zal dat niet opgelost worden. Het kapitalistisch principe is in die zin achterhaald. Concurrenten van elkaar worden en elk ons eigen profijt nastreven, dat willen wij niet. Het is tijd voor iets nieuws. Door mensen te laten samenwerken in de economie streven we een zekere levenskunst na.”
Mia: “Met de winkel zien we dat mensen anders gaan nadenken over geld, over het mensbeeld, over maatschappelijke problemen. Velen zitten in een afwachtende houding en denken dat de staat de moeilijkheden wel zal oplossen. Door zélf verantwoordelijkheid te nemen en te kiezen voor een eerlijke economie, kan de zon terug door de wolken komen.”
“In de klassieke scholen worden mensen volgepompt met kennis”, reageert Luuk, “maar zo geraken we er niet. Zoals men bij een tapijt de eindjes dichtknoopt zodat die niet gaat rafelen, zo beknot het onderwijs vaak een open blik naar de wereld. Door mensen ideeën aan te reiken, kunnen ze zelf nadenken over de wereld en over wat beter kan.”
Consumentenopleiding, daar is er volgens Luuk in de toekomst nood aan. “Een beladen woord”, weet hij, “maar in zekere zin gebeurt dat wel bij ons. Sommigen zien De Blauwe Bloem eerder als een school dan als een winkel. Al die jaren was het een praktische leerschool in economie.”
Want hoewel de deuren eind deze maand sluiten, blijven Luuk en Mia de filosofie erachter gretig verspreiden. In 2006 richtten ze de Vereniging voor Associatieve Economie op, die hen de mogelijkheid gaf om sindsdien voordrachten, lessen en workshops te geven over hun principe, gestoeld op hun vele jaren ervaring met associatieve economie. “Als er na een lezing mensen op ons afstappen om te zeggen dat ze geïnspireerd zijn door onze woorden, vinden we dat zo’n warme gedachte. Onze hoop is dat we zaadjes blijven uitstrooien, mensen die oppikken en er iets uit voortvloeit - in welke vorm dan ook. Iedere stap in de goede richting is een overwinning.”
De Blauwe Bloem (Lange Steenstraat 52, Gent)
Melissa works as freelance journalist and loves writing about psychology, relationships and durability. Her heart beats for bouquets of local flower farmers, for scoring a treasure of an outfit in secondhand goldmines and fair fashion shops, for living consciously and kindly across the board.
